وب سایت شخصی مهندس فریبرز پلوئی

 دو سوال اساسی خلاقيت

در شرح ضرورت و اهمیت خلاقیت پیش از این بحث به عمل آمد.
همچنین در بررسی زمینه های كاربرد خلاقیت تاكنون از مخاطبین بحث و كسانی كه خلاقیت می تواند و باید در زندگی و كار آنان به كار آید صحبت به میان آوردیم و گفتیم كه همه ی افراد از هر سن و حرفه می توانند خلاقیت خود را در هر موضوعی به كار گرفته و به تدبیر ایده های نو بپردازند. این سوال نیز درباره دامنه شمول خلاقیت مطرح است كه چه چیزهایی را می توان یافت كه عنصر خلاقیت انسان در آن نقشی ندارد. گذشته از آن، با در نظر گرفتن دستاوردهای تمدن و فرهنگ بشر، كدامیك ازآنها نتیجه خلاقیت تنها یك فرد است. به طور خلاصه این دو مفهوم را می توان به شرح زیر خلاصه كرد.
1-    در كدامیك از دستاوردهای فرهنگ و تمدن انسان، خلاقیت نقشی نداشته است؟
2-    آیا موردی از دستاوردهای معنوی و مادی بشر از قبیل وسایل و ابراز، دستگاه ها، شیوه ها، فرآیندها، سیستم ها و به طور كلی هرگونه موضوع ساخته بشر وجود دارد كه صرفاً نتیجه ی خلاقیت یك نفر باشد؟
در پاسخ پرسش نخست باید گفت تمامی ساخته های معنوی و مادی بشر حاصل خلاقیت هاست. ساختمان های مسكونی نتیجه ی خواست بشر به زیست در محیطی امن تر و بهتر از فضای آزاد بود. حتی پناه بردن بشر به غارها نتیجه نگرش خلاقانه او به غار به منظور كاربردی جدید (در زمان خود) از آن بوده است. در نگرش به تمامی ساخته های بشر به روشنی ردپای خلاقیت را می توان مشاهده كرد. هركدام از شیوه ها، وسایل و تجهیزات، فرآیندها سیستم ها و شیوه های اجرایی كه توسط بشر به وجود آمده است روزی بر اثر یك فكر خلاق برای پاسخ دادن به یك ضرورت شكل گرفته است. در وسایل و ابزارها می توان از ساده ترین آنها چون یك خط كش، یك تكه كاغذ یا یك سكه كوچك آغاز كرده و تا ماهواره و ابركامپیوترهای هدایت گر شبكه های بزرگ اطلاعاتی رسید كه همه و همه بر اثر ابداع و نوآوری طی مراحل مختلفی به وضعیت امروزین خود رسیده اند.
دیگر دستاوردهای بشر نیز شامل همین حكم هستند. تمامی مكاتب فكری ، ادبی و هنری زاییده ی اندیشه ی خلاق مبدعینی بوده است كه مكاتب موجود آنها را راضی نكرده و به دنبال دستیابی به آنچه می اندیشیدند، بوده اند. از دیگر موضوعات ، می توان انواع سیستم های مدیریت، شیوه های گوناگون آموزش و مانند آنها را نام برد. تمامی این موارد در هنگام مطرح شدن، شامل جزییاتی بوده اند كه مورد قبلی آنها شامل آن نبوده و به همین دلیل زاییده ی فكر نو و خلاقیت مبدع خود بوده اند.
در پاسخ به پرسش دوم باید بررسی كنیم كه آیا هر مورد ساخته ی معنوی یا مادی بشر آیا نتیجه ی خلاقیت فقط مبدع آنست.
 در نظر اول، پاسخ مثبت به این سوال بدیهی به نظر می رسد. اما لازم است برای كشف حقیقت امر كمی دقیق تر بیندیشیم. مساله را با مثالی بررسی می كنیم. یك ساعت مچی یا رومیزی را در نظر بگیرید. در این ساعت انواع قطعات گوناگون به كار رفته است كه هركدام با استفاده از خواص متنوع و قوانین مختلف فیزیكی، مكانیكی و الكترونیكی ساخته شده و مشغول به كارند.هر كدام از آنها، قبلاً توسط افراد دیگری ابداع شده و در موارد دیگری به كار گرفته شده است. مثلاً فنر ساعت قبلاً توسط دیگران ابداع شده است. یا مثلاً در ساعت های بزرگ تر دیواری، آونگ ابتدا توسط گالیله مورد تحقیق قرار گرفته و قوانین حركت آن كشف شد. مدتی بعد، ساعت آونگ دار توسط هویگنس ابداع شد.
این امر درباره اكثر دستاوردهای معنوی بشر نیز صادقست. مكتب مدیریت علمی كه توسط تیلور در اوایل این قرن ارائه شد، بعداً سبب ایجاد مكاتب دیگر مدیریت از قبیل تئوری X  و Y و آنهم به نوبه خود موجب شكل گیری تئوری Z در نگرش به روابط انسان ها در موسسات و محیط های كار شد. شیوه های گوناگون مدیریت بعدی مانند"مدیریت كیفیت جامع (TQM)". بر مبنای تجربیات دیگر سیستم های مدیریت بنا شده است. مكتب گشتالت در فلسفه ی آموزش و پرورش بر مبنای دانسته ها و فرائضی استوار است كه پیش از آن توسط دیگران كشف و مطرح شده بود. گذشته از آن ، این نظریه بر مبنای استفاده از نتایج دیگر نظریه ها و رفع نقایص آنها بنا شده است.
"نظریه ی فرا شناخت" در آموزش و پرورش نیز دقیقاً همین مسیر را تا تكامل خویش طی كرده است.
به واقع، یافتن موردی از عناصر فرهنگ و تمدن انسان كه صرفاً نتیجه ی خلاقیت یك نفر بوده و جنبه هایی از آن نتیجه ی فكر نو دیگران نبوده باشد بسیار مشكل یا محال می نماید.
به این ترتیب نتیجه چیست؟ مشاهده می شود كه خلاقیت در تمامی دستاوردهای بشر وجود داشته است.
بنابراین آیا نمی توان چنین حكم كرد كه مهترین عامل ذهن انسان در جهت تكامل و پیشرفت جوامع، "خلاقیت" بوده است؟
خلاقیت انسان عامل محرك او  برای ایجاد تغییر در همه چیز بوده است و تغییر یعنی نردبان پیشرفت و ترقی جامعه و انسان.
نتیجه مهم دیگری كه این بحث در پی دارد، آنست كه هر ابداعی حاصل كار تعداد افراد بسیاری در طول زمان است. هر مبدع، با ابداع و ایده نو خود در واقع ضمن استفاده از قوانین، حقایق، اجزاء، مواد یا به طور كلی، مفرداتی توسط نوآوران پیش از خود، آن مفردات را در جهت ایده ی جدید خود به كار گرفته و به طرح بدیعی می رسد.
بنابراین هیچ گاه با خود نگویید كه:" اگر بخواهم خلاق باشم باید تمام اجزاء طرحم را خودم بیندیشم. مگر نمی بینی كه مثلاً یك دستگاه تلویزیون چقدر پیچیده است؟ چطور من می توانم طرح كاملی ارائه دهم؟" شما باید توجه داشته باشید كه كلیه اجزای مدار الكترونیكی تلویزیون در زمان ابداع آن از قبل ساخته شده بود و مساله مهم، طرح لامپ تصویر آن بود. مبدع این دستگاه با به كارگیری اجزای گوناگون از قبیل مقاومت ها، خازن ها، سیم پیچ ها، لامپ الكترونی و مانند آنها، با ساختن لامپ تصویر آن، توانست به عنوان مخترع این دستگاه معرفی شود. اگر او می خواست از ابتدا به ابداع و ساخت اجزای الكترونیكی مورد نیازی كه به كار گرفت، بپردازد به طور قطع، حتی عمر كافی برای این كار نمی یافت. در این حقیقت چه رازی نهفته است؟
آیا زمانی كه روی موضوعی می اندیشید، سعی می كنید طرح تمام و كمالی ارائه كنید؟ به نظر شما تمام اجزای ایده ی خود را باید شسته و رفته و كامل تبیین و سریعاً ارائه كنید؟ شما باید هر ایده ای را كه قصد تفكر روی آن را دارید پرورده و اصلاح یا تكمیل جنبه های گوناگون آن را به فرصتی مناسب موكول كنید. از فكر كردن روی موضوعات كوچك نهراسید. نیازی نیست كه در همان لحظه هر نكته و اشكال در ارتباط آن جزء با دیگر موارد را برطرف كنید. بسیاری از ابداعات در كار، زندگی روزمره و اختراعات و اكتشافات با این دید صورت گرفته است. برای ابداع لامپ روشنایی مهتابی روزی فردی از خود پرسید:" آیا برای روشن شدن هر لامپ حتماً باید عنصری فلزی چون تنگستن در كار باشد؟" او ابتدا به جزییات كار و اشكالات آن نپرداخت بلكه صرفاً مساله خود را مطرح كرد.
از ایجاد ایده ها نهراسید. سعی كنید در هر زمینه ی مورد علاقه برای خود ایده اندیشیده و حتماً ایده های خود را برای كار بعدی یادداشت كنید.
•    پاسخ دهید:
-    فكر می كنید بتوان مواردی از مصداق موضوعاتی برخلاف دو اصل ذكر شده یافت؟ آنها را ذكر كنید.
•    اندیشه كنید:
-    یك ساعت مچی را در دست گرفته و به صفحه ی آن بنگرید. سپس در صورت امكان با نگرش به چند ساعت مچی دیگر حداقل 5  طرح جدید برای صغحه ی ساعت مچی بیندیشید و آن را روی كاغذ بنویسید یا رسم كنید. در طرح خود به دیگر اجزای ساعت توجهی نداشته باشید.

هرگونه کپی برداری از مطالب فوق، بدون ذکر نام مؤلف و سایت، غیر مجاز است و پیگرد قانونی دارد.