وب سایت شخصی مهندس فریبرز پلوئی

 بازنگری در بديهيات، بستر تفكر خلاق (به قلم زنده یاد استاد دکتر آروندی)

نوآوری ها در عرصه های گوناگون اجتماع به انحاء مختلفی بروز می یابد. شكل گیری تفكر خلاق برای دستیابی به ایده ای نو در مراحل آغازین خویش، نیاز به بستری برای فعالیت و نقطه ای برای طرح موضوع دارد. بسیاری از ابداعات و ایده های جدید صرفاً بر اثر دقت در بدیهیات و یافتن جزئیات، روابط پدیده ها، نكات و اساساً موضوعات جدید و بكر در آنها صورت گرفته است.
در كشف قوانین حركت آونگ،گالیله شرح می دهد كه زمانی در كلیسا نشسته بود. فردی كه شمع ها را كه به صورت لوستر آویزان بود، روشن می كرد، آنها را رها می كرد و لوسترها پس از انجام حركات نوسانی به تدریج متوقف می شد. این پدیده چیزی بوده كه تا آن زمان بارها و بارها توسط افراد مشاهده شده بود. او می گوید كه من به این حركات خیره شده و با خود گفتم: "آیا این حركات نوسانی می تواند تابع قانونی باشد؟" وی سپس در منزل خود به تحقیق پرداخت و با ساختن 4 نوع آونگ و انجام آزمایش های متعدد موفق به كشف قانون حركت آونگ شد.
"بازنگری در بدیهیات" حتی پیش از فراگرفتن اصول، روش ها و تكنیك های تفكر خلاق، به عنوان یك شیوه كلی در بسیاری موارد می تواند به شما در یافتن ایده های بكر و بدیع كمك شایان توجهی بنماید. برخی سوالات و جملات كه در این مسیر یاری بخش خلاقان بوده به شرح زیر است.
چرا باید این كار با این روش انجام شود؟ راه دیگری برای رسیدن به این منظور وجود ندارد؟ چرا غیر از این نه؟
آیا نمی توان از این مسأله یا پدیده نتیجه ای گرفت؟ چه دلایلی برای این پدیده وجود دارد؟ چه استفاده ای می توان از این پدیده، رابطه یا موضوع برد؟ با این پدیده یا موضوع چه می توان كرد؟...
شما می توانید قدرت بازنگری خود در بدیهیات یا سوالات مطرح شده را در موارد و موضوعات گوناگون كار، تحصیل یا زندگی روزمره به كار گیرید. ذیلاً به عنوان مثال چند نمونه یا زمینه ی كار خلاق، از ساده تا پیچیده نقل می شود.
-    در زندگی روزمره و امور خانواده: چرا باید لیوان به این شكل باشد؟ آیا از گرمای تابشی آبگرمكن نمی توان استفاده كرد؟ شیوه های درك و تفاهم مرسوم، انواع تفریحات خانوادگی؛ شیوه های مصرف لوازم التحریر؛ استفاده از گرمای تشعشی كمپرسور یخچال و فریزر؛ استفاده از گردو خاك؛ انواع روش های تأمین روشنایی بدون برق شهری، استفاده های غیرمرسوم از برگ های خشك،...
-    در آموزش و پرورش : چرا باید معلم به دانش آموز یاد بدهد؟ آیا تنها راه تعلیم مطالب از طریق كتاب درسی است؟
چرا آزمون؟ تكرار مطالب درسی؛ روشهای آگاهی از تأثیرات تدریس؛ نتیجه گیری های غیرمعمول از آزمایشهای علمی؛ راههای دیگر مقایسه ی دانش آموزان (به جز توجه به محفوظات ذهنی آنان)؛ شیوه های دیگر مرمت و نظافت محیط مدرسه (بدون كمك از خدمتكاران)؛ اندیشیدن موضوعات تحقیق توسط دانش آموزان، نخوردن خوراكی توسط دانش آموزان در سر كلاس و هنگام درس*،...
با نگرش كنجكاو برای بررسی بدیهیات پذیرفته شده و سعی در تجدید نظر در آنها، تفكر خلاقه ی ما بیش از پیش بیدار و فعال می شود. زمانی در قرن هجدهم در انگلستان به وجود آمدن حادثه برای كارگران در حین كار عادی تلقی شده و حتی استفاده از وسایل حفاظت فردی در مواردی ممنوع بود.در حالی كه امروزه اگر فردی وسایل ایمنی را بكار نگیرد، خلافكار است.
اگر قرار بود این اشتباه كارفرمایان انگلیسی برای همیشه بدیهی پنداشته و در آن شك نشود، سرانجام كار نامعلوم بود. در پزشكی اكثر بیماریها از ابتدا عادی تلقی شده و مردن مبتلایان به انواع بیماری بدیهی می نمود ولی در هر دوره، علما و پزشكانی در آن بدیهیات شك كرده و به دنبال علل اصلی بیماری ها به تكاپو پرداختند تا بشر توانست به تدریج بر بسیاری عوارض جسمی و بیماری ها فائق آید.
گفته می شود:"فرد خلاق كسی است كه همان چیزهایی را می بیند كه دیگران می بینند اما در آن چیزها روابط یا حقایقی را كشف می كند كه دیگران از آن عاجزند. و نیز فرد خلاق جرأت بیشتری در دست زدن به تصمیمات خود را دارد."
-    بنابراین: یكی از اساسی ترین ویژگی های اندیشه ی خلاق، استخراج روابط و حقایق نو از امور عادی و بدیهیات است. سعی كنید به تدریج در بدیهیات بیشتری دقت كنید. این بدیهیات می تواند نحوه ی انجام كارها، قوانین علمی، عادات زندگی،شیوه های حرفه ای و مانند آنها باشد. موارد یافته ی خود را یادداشت كرده و بعداً روی آنها اندیشه كنید. در مورد یافته ها با دوستان كنجكاو خود صحبت كنید.
•    پاسخ دهید: كشف قاره ی نو (امریكا) را در نظر بگیرید؛ ابوریحان بیرونی قبلاً آنرا حدس زده بود.آیا می توانید دلایل او را حدس بزنید و بنویسید؟
•    اندیشه كنید: برای خود سهمیه ی بازنگری در بدیهیات (مثلاً ماهی 2 مورد حداقل) در نظر بگیرید. 2 مورد این ماه را مشخص كرده و 3 مورد شك خود را در مورد هر كدام بنویسید.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

* این اصل در یكی از مدارس راهنمایی منطقه 12 آموزش و پرورش تهران با هدف، شیوه و محتوای برنامه ریزی شده اجرا شده و نتایج قابل توجه و مثبتی نیز حاصل شده است.

هرگونه کپی برداری از مطالب فوق، بدون ذکر نام مؤلف و سایت، غیر مجاز است و پیگرد قانونی دارد.